Leiderschapspad.nl

Je bent niet de brandweer, maar de kapitein. Een van mijn uitspraken tijdens een leiderschapsprogramma waaraan ik in 2024 heb bijgedragen. Het was een terloopse opmerking. Een uitdrukking om duidelijk te maken welk gedrag van (team)leiders eigenlijk gevraagd wordt. Veel startende leiders beginnen aan hun werk door hun team te ontzorgen. Achterstallig onderhoud in alle soorten en maten. Dat willen ontzorgen is een mooie intentie, vanuit de gedachte dat leden van het team dan (meer) met het primaire proces bezig kunnen zijn. Toch is dat soms juist niet wat er gebeurt. Het team wordt dan de opdrachtgever voor alle gewenste oplossingen. Lastige ouders: verwijzen naar de teamleider. Werkdruk te hoog: leg het neer bij het MT. Het beleid is niet duidelijk: vraag om meer communicatie van de directeur.

Een paar maanden na de start

Een paar maanden na de start van een nieuwe leider komt er een kantelpunt. Soms begint er al eerder iets te knagen: er zijn namelijk altijd nieuwe problemen, klein of groot. De startende leider werkt zich een slag in de rondte. Dat wordt wel gezien, maar naar verloop van tijd niet meer zo gewaardeerd. Het team moppert dat het chronisch ontbreekt aan visie bij ‘de leiding’.

Het gevaar van laaghangend fruit

De behoefte om (soms al lang levende) problemen op te lossen als startende leider is begrijpelijk. Je wilt jezelf direct nuttig maken, of ziet dit als laaghangend fruit dat gescoord kan worden. Het gevaar is dat laaghangende fruit te blijven plukken. De kunst is om het daar niet bij te laten. De uitdaging is om de eigen verantwoordelijkheid niet weg te nemen of onder te laten sneeuwen. Hoe voorkom je dat je de brandweer bent, waardoor je geen tijd hebt voor de koers van je team of organisatie?

Hoe maak je werk van je eigen rol?

Hoe je koersvast je eigen rol dagelijks kunt invullen, is een van de onderwerpen waarover ik gastlezingen geef. Er is namelijk niets dat zoveel sturing vraagt als zelfsturing. Hoe bestuur je jezelf? Je bent immers niet de brandweer, maar de kapitein. Hoe maak je werk van je eigen rol? Ik vertel mijn ervaringsverhalen, met aanknopingspunten voor meer succes in de dagelijkse praktijk. Omdat het belangrijk is dat teams en leiders er een succeservaring van maken.

Je bent wel erg vasthoudend, hoorde ik deze week, toen ik feedback vroeg over mijn persoonlijk leiderschap. Ik moest er even op kauwen. Is vasthoudendheid een kwaliteit of kwalijk gedrag? Waarschijnlijk ligt het antwoord in het midden. Het is een zogenaamd person-effect dat ik niet voor het eerst hoor. Lange tijd hielp het me om organisaties op koers te houden. Maar ik ging persoonlijk ook eens bijna kopje onder, toen ik niet los wilde laten wie mij al lang had verlaten. Vasthouden en op tijd leren loslaten is een levenskunst voor mij geworden.

Leiderschap vraagt Levenskunst

Leiderschap vraagt Levenskunst. Die kunst onder de knie krijgen ging niet van zelf. Tussen 2019 en 2022 pluisde ik daarvoor het leven van Hemma uit. Ik verwerkte wat ik over haar kon vinden in mijn zelf uitgegeven boek De Binnenvrouw. Hemma was een vrouwelijke leider die rond het jaar 980 werd geboren. Ze regeerde over grote delen van het huidige Oostenrijk en Slovenië. Ze werd daarvoor waarschijnlijk opgeleid in Zuid Duitsland door Keizer Heinrich II en zijn vrouw Kunigunde. Maar haar persoonlijk leven was bepaald geen glijbaan. Hemma’s levensloop als vrouwelijke leider avant la lettre inspireerde me, ruim 1000 jaar na haar dood. 

Hoe was haar leiderschap mogelijk, in die donkere tijd voor vrouwen? Ze bouwde vele gemeenschapshuizen, kerken en scholen voordat die zo heetten. Had zij dat zonder vasthoudendheid en haar levenskunst gered? Ooit leerde ik van de leiders die mij voor gingen, dat ik me moest realiseren dat ik slechts een passant was. En dat mijn werk en wie ik zelf was gescheiden werelden moesten zijn en blijven. Dat schuurde voor mij. Het zette mij aan om leiderschap beter te leren begrijpen. 

Persoonlijk leiderschap betekent dat je ergens voor moet gaan staan

Het is nu vele meters vakliteratuur later. Van dienend leiderschap tot crisismanagement en bakken vol over betrouwbaar besturen. De harde en de zachte governance dagelijks in de praktijk brengend. Van de levensreis van Hemma leerde ik het meest. Dat persoonlijk leiderschap betekent dat je als mens letterlijk ergens voor moet gaan staan. Vooral als het tegenzit. Je mond open doen en zeggen: dit is mijn missie en hier ligt mijn grens. 

Maar waar is dan mijn ruimte? Daar zou die feedback van deze week zomaar over kunnen gaan. Hoe en waar vinden we elkaar, als iemand erg vasthoudend doet. Want mensen verbinden zich met mensen in plaats van met functies of procedures. Er schiet me spontaan een mooie wedervraag te binnen. Laat ik die maar even vasthouden 😉

Sommige lezers schrijven terug. Hoe geweldig is dat. De reacties van lezers van mijn boek zijn positief. Ze gaan bijvoorbeeld over de wijsheden die de beide hoofdpersonen van De Binnenvrouw met elkaar uitwisselen. Zoals de bovenstaande: ‘Ik verstopte mijn Ik in de achterkant van mijn zinnen‘. Deze jeugdherinnering van hoofdpersoon Rosane van Voorst bleek bij veel lezers binnen te komen. Een leuke reactie van een andere aard: ‘Even ben ik stil als ik dit in mijn handen hou. Komt het door de originele insteek, of door de prachtige schrijfstijl’. Iemand vroeg me ook of de plaatsen die in het boek staan ook echt bestaan. Sommige mensen schrijven hele brieven terug. Fantastisch om te lezen wat het boek De Binnenvrouw oproept en zulke positieve persoonlijke reacties te ontvangen. Bijvoorbeeld over leiderschap en dat je pas een wijze leider kunt zijn als je de pijn in jezelf hebt erkend. Zodat je ook bewust bent van wat je successen waard zijn. Die bespiegeling raakte me. Omdat het precies is waar de Binnenvrouw over gaat.

In het voorjaar van 2023 was het zover. Mijn boek de Binnenvrouw mocht ik in eigen beheer uitgeven via het Boekengilde. Wat ooit begon met een schrijfretraite van Monica Boschman in het klooster in Huissen, kon ik nu letterlijk uitpakken en vasthouden. Met veel dank aan mijn zus Paula van @Ketzanddogs Grafisch Ontwerp voor de unieke vormgeving. Omringd door supporters van het eerste uur en de mensen die via pre-order de eerste exemplaren in ontvangst konden nemen. Wat heb ik genoten van deze mijlpaal, die sfeervol en deskundig werd vastgelegd door Jan de Wilde.

Dit is de cover van mijn eerste boek. Op zoek naar vrouwelijke wijsheid reisde ik in tussen 2020 en 2022 meerdere keren door Europa. Hier – tussen de bergen van Karinthië – vond ik mijn eerste inspiratiebron. Een vrouw die meer dan duizend jaar geleden stuurmanskunst en levenswijsheid combineerde op geheel eigen wijze. In een tijd waarover ik vroeger leerde dat het donker en gevaarlijk was. En dat vrouwen helemaal niets te vertellen hadden. Niets bleek echter minder waar. Hemma von Gurk is ook in onze tijd een vrouw van betekenis. Wat een verhaal gaat er schuil achter haar leven als landsbestuurder, echtgenote en moeder. Als je een brief kunt schrijven naar iemand die niet meer leeft. Kan je dan ook een antwoord krijgen van iemand die nooit heeft bestaan? Met die vraag ontstond een briefwisseling tussen twee vrouwen, die elkaar door de eeuwen heen vinden. Wie bereid is die eeuwen te vergeten, ontdekt een wijsheid die van alle tijden is.